سوال : آيا بهائيان فرقهاي از دگرانديشان ديني هستند كه به دليل عقايد خود، كه مغاير با عقايد غالب ديني مردم است، در طول موجوديت خويش از سوي جامعه ايراني و حكومتهاي وقت (قاجاريه، پهلوي و جمهوري اسلامي) بناحق مورد آزارهاي شديد قرار گرفتهاند و ايرانيان بايد از اين بابت شرمسار باشند؟ اين روزها مسائلي اينگونه شنيده ميشود؛ مسائلي كه، اگر خوشبين باشيم، بيانگر بيگانگي مطرح كنندگان آن با واقعيتهاي تاريخ معاصر است و اگر به گونه ديگر بينديشيم، بيانگر تشديد فعاليت كانونهايي كه سالهاست ميكوشند «مسئله بهائيت» را بعنوان «كيس حقوق بشر» عليه ايران زنده نگه دارند. اين زمزمهها فراتر رفته و مسئله بهائيت بگونهاي عنوان ميشود كه گويي ايرانيان بايد بابت كردار نه تنها خود بلكه «پدرانشان» در قبال بهائيان نيز «خسارت» پرداخت كنند. گويي ما با پديدهاي بنام «هولوكاست بهائيان» مواجه بودهايم و اينك بايد بابت اين «نسلكشي» از كردارمان «توبه» و خويشتن را مجازات كنيم.

1-بهائيگري تداوم بابيگري است كه با دعاوي عليمحمد شيرازي (1235-1266 ق./ 1819-1850 م.)، معروف به «باب»، و در ابتدا در تداوم عقايد شيخيان، آغاز شد. علي محمد شيرازي در شب جمعه 5 جماديالاول 1260/ 23 مه 1844 دعوي بابيت كرد، كه اين زمان بعنوان مبداء تاريخ بابيان موسوم به «تاريخ بديع» شمرده ميشود، و در 27 شعبان 1266/ 9 ژوئيه 1850 به قتل رسيد. او ابتدا خود را «باب امام زمان» (عج) خواند، سپس خود امام زمان و سرانجام مدعي نسخ اسلام و نزول ديني جديد شد. از اينرو، مسلمانان، حتي اهل تسنن، بهائيان را جزو فرق اسلامي بشمار نميآورند و لذا در اوّلين پژوهش جامع آماري مسلمانان ايالات متحده آمريكا، كه از سوي دانشگاه شاو (ايالت كاروليناي شمالي) انجام گرفت، بهائيان را، به سان قاديانيها و اعضاي «حزب ملّت اسلام» لوئيس فراخان، جزو مسلمانان نشمردند. (سي. ان. ان. 26 آوريل 2001)

2- درباره منشاء و خاستگاه بابيگري نظرات يكسان نيست. برخي، مانند سيد احمد كسروي و فريدون آدميت و احسان طبري و محمدرضا فشاهي، بابيگري را جنبشي اجتماعي عليه ستم دوران قاجاريه فرض كردهاند بي آن كه در زمينه بابيگري اوّليه كاوشي جامع عرضه كنند. معهذا، همينان نيز گاه به پيوندهاي خارجي بابيگري اشاراتي كردهاند. نگارنده در تك نگاري «خاندان باب» (1389) نقش تعيينكننده تجارتخانه داييهاي عليمحمد شيرازي و شركاي ايشان در ظهور بابيگري و پيوندهاي اين خاندان با كمپانيهاي جهانوطن فعال در تجارت جهاني ترياك نيمه اوّل سده نوزدهم، بويژه كمپاني ساسون مستقر در بمبئي، را نشان داده،  در رساله «جستارهايي از تاريخ بهائيگري در ايران» (1382) از نقش شبكهاي فعال و گسترده از يهوديان مخفي مستقر در ايران، بوِيژه در شهرهايي چون مشهد و شيراز و كاشان و همدان و اصفهان، در پيدايش و گسترش بابيگري و بهائيگري سخن گفته، در رساله «سِر اردشير ريپورتر، سرويس اطلاعاتي بريتانيا و ايران» تلاشهاي اردشيرجي و ارباب جمشيد جمشيديان براي گروش زرتشتيان ايران به بهائيگري را بيان كرده، و در كتاب «نظريه توطئه و فقر روششناسي در تاريخنگاري ايران» از حمايتهاي گسترده «انجمن جهاني تئوسوفي» از بهائيگري و سفر تبليغاتي سالهاي 1911-1913 عبدالبهاء به اروپا و آمريكا سخن گفته است.

3-بسياري از مورخين در اين ترديد ندارند كه بابيگري با حمايت كانونهايي در درون حكومت قاجاريه امكان نشوونما يافت و اگر اين حمايتها نبود باب هيچگاه شهرتي نمييافت و مانند دعاوي مشابه در جهان اسلام به زودي فراموش ميشد. مورخين حاج ميرزا آقاسي ايرواني، صدراعظم محمد شاه قاجار، را مسبب اصلي گسترش بابيگري ميدانند. هما ناطق، كه خود به ازليگري تعلقاتي دارد، مينويسد:

«باب مريدان نخستين خود را نه در ميان "جهال" بلكه در "طبقات بالاي كشور" يافت... از ميان شاهزادگان هم ملك قاسم ميرزا، كامران ميرزا و فرهاد ميرزا معتمدالدوله روي خوش نمودند. حاج ميرزا آقاسي كه جاي خود داشت. باب از او به ستايش ياد مي ‏كند و مي ‏نويسد "بديهي است حاجي به حقيقت آگاه است." و مي‏ دانيم كه در بيان او واژه حقيقت همانا آگاهي به اسرار نهان است كه شيخيه عنوان كردند و باب در ربط با معتمدالدوله هم به كار مي ‏برد.» (ايران در راهيابي فرهنگي، چاپ اوّل، لندن، 1988، ص 65)

و عبدالحسين آيتي، مبلغ پيشين و سرشناس بهائي و نويسنده كتاب مهم دو جلدي «الكواكب الدريه في مآثر البهائيه» (قاهره: مطبعة السعادة، 1342 ق./ 1923-1924 م.)، كه هنوز از منابع معتبر بهائيان بشمار ميرود، پس از بازگشت به اسلام در خاطراتش اين مسئله را چنين بيان كرده است:

«در ابتداي پيدايش باب دو تن از دولتيان سوء سياستي بروز دادند كه هر يك از جهتي خسارت كلي به اين ملت وارد كرد و قضيه باب را كاملاً به موقع اهميت گذاشتند: اوّل، حاجي ميرزا آقاسي بهصورت مخالف؛ دوّم، منوچهر خان معتمدالدوله بهصورت موافقت... شبهه[اي] نيست كه اگر از طرف حاجي ميرزا آقاسي سختي و فشار و نفي بر باب و حبس وارد نشده بود و بالعكس از طرف معتمدالدوله (منوچهر خان خواجه) حاكم اصفهان پذيرايي و نگهداري به عمل نيامده بود و قضيه باب به خونسردي تلقي شده بود، تا اين درجه خسارت به مال و جان و حيثيات مدني و ملّي ايران وارد نميشد.»

آيتي اين اقدامات را نتيجه سياست خارجي قدرتهاي بزرگ ميداند و مينويسد:

«خلاصه اين كه براي اين مسائل به عوامل خارجي معتقد شده، آن را نتيجه يك نوع سياستهايي شناختهام كه در دوره قاجاريه در ايران شايع شده بوده است.» (عبدالحسين آيتي، كشف الحيل، چاپ ششم، 1326، ج 2، صص 54-55)

4- شورشهاي بابيان اوّليه در نخستين سال سلطنت ناصرالدين شاه و صدارت ميرزا تقي خان اميركبير، خوشنامترين وزير تاريخ معاصر ايران، در كنار شورشهاي بزرگ و كوچك محلي كه اندكي پيش يا پس از مرگ محمد شاه (6 شوال 1264/ 4 سپتامبر 1848) سراسر ايران را فراگرفت، و بزرگترينشان شورش محمدحسن خان سالار در خراسان بود، بخشي از سناريوي ايجاد آشوب در ايران با هدف متزلزل كردن حكومت مركزي بود. اميركبير با تدبير يا سركوب قاطع اين شورشها را مهار و خاموش كرد. فريدون آدميت، كه در ميان محققين فوق در زمينه بابيگري صاحبنظرترين است، سركوب قاطع شورشبابيان را از افتخارات كارنامه امير ميداند. اين فتنه با درايت و قاطعيت اميركبير فرونشانده شد و به تبع آن در 27 شعبان 1277 عليمحمد باب نيز، به دستور امير، در ميدان ارگ تبريز تيرباران شد.

فريدون آدميت بر قساوت شورشيان بابي تأكيد ميكند و مينويسد كه «اسيران جنگي را دست و پا ميبريدند و به آتش ميسوختند.» (اميركبير و ايران، چاپ جديد، خوارزمي، 1378، ص 448)

«كتاب بيان را سيد باب آورد، ولي رشته كار از دست خودش خارج گشت و به دست سه تن از پيروان او افتاد كه سخت متعصب و ستيزه جو بودند: ملا حسين بشرويهاي كه نخست شيخي بود و حالا "باب الباب" لقب داشت. ديگر، ملا محمدعلي بارفروشي معروف به "قدوس" و سومي ملا محمدعلي زنجاني ملقب به "حجت" بود. آن سه نفر علم طغيان را عليه حكومت برافراشتند تا دولت موجود را براندازند و با تأسيس سلطنت بابي در ايران مقدمه فتح كره ارض را فراهم آورند و آئين جديد را جايگزين همه اديان گذشته و همه نظامهاي سياسي جهان فرمايند، و بشريت را بر تخت سعادت سرمدي نشانند. حتي به موجب سند رسمي كه خواهيم آورد، جناب "حجت" سلطان آينده مصر و برخي شهرهاي جهان را از ميان اصحاب خود برگزيده بود. آن ادعاها شيادي محض بود.» (اميركبير و ايران، صص 444-445)

آدميت ميافزايد:

«حتي در صميميت بزرگان اوّليه بابيه هم ترديد است... ملا محمدعلي زنجاني، يعني جناب "حجت" كه دعوي فتح كره زمين را داشت، و معتقد بود كه تاجداران جهان بايد فرمان وي را به گردن نهند، و حتي حكومت مصر را به دست يكي از اولياي مقدس سپرده بود، چطور شد كه به اصحابش وعده داد كه امپراطور روس، كه در زمره شاهان كافر بود، به ياري آنان خواهد آمد؟ و آن بيچارگان ابله هم باور فرموده بودند.» (اميركبير و ايران، ص 450)

آيا ايرانيان به خاطر كردار اميركبير، كه او را كاردانترين و مديرترين وزير دو سده اخير خود ميشناسند، بايد از اعقاب بابيان شورشي پوزش بخواهند، «پريشان موي و پياده پاي» به درگاه ايشان روند، بر امير نفرين كنند و نقش بابيان را در سلب امنيت از ايران و ايراني و دريدن و سوزانيدن اجساد «پدرانمان» بستايند و غرامتي نيز بپردازند؟

5-پس از سركوب فتنه باب با درايت و قاطعيت امير، بابيان به يك فرقه مخفي تروريستي بدل شدند و نام خود را بعنوان «بنيانگذاران تروريسم جديد» در تاريخ ايران ثبت كردند. نقشه ترور شاه و اميركبير و امام جمعه از توطئههايي بود كه كشف شد و هفت ماه پس از شهادت اميركبير در حمام باغ فين كاشان (17 ذبيع الاول 1268 ق.) و پس از ترور نافرجام ناصرالدين شاه توسط يك بابي بنام صادق تبريزي (28 شوال 1268 ق.) به دستگيري وسيع توطئهگران و قتل تعدادي از ايشان انجاميد. اين موج تروريستي در زمان آغاز اختلافات ايران و حكومت هند بريتانيا بر سر هرات آغاز شد. هرات آن زمان جزو ايران بود و حمايت استعمار بريتانيا از جدايي هرات به تهديد انگليس به اشغال جزيره خارك (محرم 1269 ق.)، تصرف هرات توسط قشون ايران، تهاجم نظامي بريتانيا به ايران و اشغال خارك و بوشهر و جنگ خونين محمره (خرمشهر) در سال 1273 ق./ 1857 م. انجاميد.

مورخين متفقالقولند كه سفارت روسيه نهايت حمايت را از تروريستهاي بابي كردند و نفر اوّل اين شبكه تروريستي، ميرزا حسينعلي نوري، را از زندان نجات داد. در زمان وقوع ترور، ميرزا حسينعلي نوري در لواسان نزد ميرزا آقاخان نوري صدراعظم، عامل سرشناس استعمار بريتانيا، ميهمان بود. او پس از چهار ماه زندان با فشار سفارتخانههاي قدرتهاي بزرگ غربي و كمك ميرزا آقاخان نوري صدراعظم در صفر 1269 ق. آزاد و يك ماه بعد به بغداد تبعيد شد. اين ميرزا حسينعلي، كه از اهالي روستاي تاكر نور بود، پس از ورود به بغداد قريب به دو سال نيز به شكلي مرموز، ظاهراً در سليمانيه كردستان و در ميان دراويش نقشبندي و با نام «درويش محمد ايراني»، زندگي كرد. گويا علت اين سفر دو ساله و مرموز مغضوب شدن از سوي صبح ازل بوده است. ميرزا حسينعلي بعدها در ادرنه، برغم برادرش ميرزا يحيي صبح ازل، رهبر وقت بابيه، فرقه بهائي را بنيان نهاد.

آيا بايد خاك بر سر ريخت و «پريشان موي و پياده پاي» به درگاه بازماندگان ميرزا حسينعلي نوري رفت و به دليل چهار ماه حبس و رانده شدنش از ايران گريست، از جفايي كه بر او شده عذر خواست و بابت اين «رفتار پدرانمان» غرامت پرداخت؟

6- فعاليتهاي فرقه تروريستي بابي ادامه يافت. «رساله استنطاقيه» مشروح بازجوييهاي تروريستهاي بابي دستگيرشده در سال 1300 ق. است كه زير نظر كامران ميرزا، وزير جنگ و حاكم تهران، استنطاق شدند. در اين رساله فقراتي وجود دارد كه بر پيوند برخي دستگيرشدگان، مانند ميرزا ابوالفضل گلپايگاني، با مانكجي هاتريا، افسر ارتش حكومت هند بريتانيا و مسئول شبكههاي اطلاعاتي حكومت هند بريتانيا كه در كسوت «عمدةالتجار» در تهران ميزيست، دلالت دارد و نيز بر نقش خاندان قوام شيرازي در اين ماجرا. يكي از دستگيرشدگان ابراهيم خان شيرازي، پسر ميرزا ابوالحسن خان ايلچي (خواهرزاده و داماد ابراهيم خان كلانتر، نياي خاندان قوام شيرازي)، است كه مانند گلپايگاني با مانكجي ارتباط داشت.
فرد ديگر، ملا علياكبر شهميرزادي، معروف به «حاجي آخوند»، است كه بعدها به گوبينو و نيكلاي فرانسوي در تحقيقاتش درباره بابيگري كمك كرد و سپس يكي از «ايادي اربعه» عباس افندي (عبدالبهاء) شد و نوهاش سپهبد عبدالكريم ايادي پزشك مخصوص شاه و از متنفذترين مقامات دوران پهلوي دوّم بود. ميزان اقتدار و فساد مالي و اخلاقي سپهبد ايادي را ارتشبد حسين فردوست، دوست دوران كودكي و رئيس «دفتر ويژه اطلاعات» شاه، در خاطراتش بيان كرده است. فردوست مينويسد:

«اگر پروندههاي موجود ارتش و نيروهاي انتظامي و سازمانهاي دولتي بررسي شود موارد مستندي مشاهده ميگردد كه به نظر افسانه ميرسد و بر اين اساس ميتوان كتابي نوشت كه: آيا ايادي بهائي بر ايران سلطنت ميكرد يا محمدرضا پهلوي؟! تمام ايرانيان ردة بالا، چه در ايران باشند و چه در خارج، خواهند پذيرفت كه سلطان واقعي ايران ايادي بود؛ حقيقتي كه پيش از انقلاب جرئت بيان آن را نداشتند.» (خاطرات ارتشبد سابق حسين فردوست، ويراسته عبدالله شهبازي، ص 202)

آيا بايد «پريشان موي و پياده پاي» به آمريكا سفر كرد، اعقاب ملا علياكبر شهميرزادي را يافت، از فرزندان منيره خانم ايادي و شوهرش (ميرزا محمدتقي ابن ابهر) و سرتيپ عبدالرحيم ايادي و سپهبد عبدالكريم ايادي و ساير بازماندگان اين «خاندان جليل» پوزش خواست به خاطر ستمي كه كامران ميرزا بر نيايشان روا داشته، و از بيتالمال به ايشان غرامت پرداخت؟

7-  دوران دعوي ميرزا حسينعلي نوري و ستيز او با برادرش، ميرزا يحيي صبح ازل، بر سر زعامت بابيان، كه به پيدايش دو فرقه ازلي و بهائي انجاميد، دوراني خونين از تصفيههاي «درون سازماني» است كه جنايات فرقه رجوي در مقابل آن ناچيز جلوه ميكند. اين كشتارهاي درون فرقهاي پس از آن نيز ادامه داشته است. در اين زمينه ميتوان «مثنوي هفتاد من» نوشت ليكن به شرح زير بسنده ميكنم:

پس از دوازده سال اقامت در بغداد، به علت اعتراض دولت ايران و علماي عتبات، دولت عثماني در سال 1280 ق. بابيان را به استانبول و سپس به ادرنه منتقل كرد. در دوران اقامت پنج ساله در ادرنه ميرزا حسينعلي نوري دعوي خود را آشكار كرد و ميان دو برادر جنگ درگرفت. اين امر سبب شد در 5 ربيعالثاني 1285 ق. دولت عثماني ميرزا يحيي را با 37 تن از پيروانش به شهر ماغوسا (فاماگوستا) در جزيره قبرس و ميرزا حسينعلي و 73 تن از اعوانش را به عكا تبعيد كند. آن زمان، قبرس و عكا در قلمرو عثماني بود.

در اين سالها، ميرزا حسينعلي نوري از طريق تروريستهاي خود به كشتار پيروان برادرش، ميرزا يحيي صبح ازل، مشغول بود و نيز قتل كساني كه از اسرار بابيگري اوّليه مطلع بودند همچون ميرزا اسدالله ديان باجناق باب. ميرزا اسدالله عبري دان بود و اين امر در ايران آن روز، نيمه اوّل سده نوزدهم ميلادي، قرينهاي است جدّي بر يهودي بودن او. ميرزا اسدالله كاتب «بيان»، كتاب مقدس بابيان، است و جزو «حروف حي» و آشنا با بسياري از اسرار «ظهور باب».  ميرزا آقاخان كرماني، كه خود بابي بود و داماد صبح ازل، مينويسد: ميرزا حسينعلي چون ميرزا اسدالله ديان را «مخل خود يافت،ميرزا محمد مازندراني پيشخدمت خود را فرستاده او را مقتول ساخت.» (ميرزا آقاخان كرماني، رساله هشت بهشت، صص 283، 302-303)
آقاخان كرماني شرحي مفصل از مقتولين عمليات تروريستي ميرزا حسينعلي نوري بيان كرده است. در بغداد آقا رجبعلي قهير و برادرش آقا عليمحمد و حاجي ميرزا احمد كاتب و حاجي ميرزا محمدرضا و ميرزا بزرگ كرمانشاهي را به قتل رساندند و حتي كوشيدند از طريق غذاي مسموم صبح ازل را بكشند و سپس از طريق دلاك صبح ازل قصد قتل او را داشتند.
در ادرنه، قبل از حركت به عكا، ميرزا نصرالله را با سم كشتند و «در عكا نيز چند نفر از اصحاب خود را فرستاد آن سه نفر را [حاجي سيد محمد و آقا جان بيگ و ميرزا رضاقلي تفرشي] در خانه نزديك قشله كه منزل داشتند شهيد كردند و قاتلين اينان عبدالكريم شمر و حسين آبكش و محمد جواد قزويني.» در ايران نيز اصحاب حسينعلي بهاء موجي از وحشت و ترور آفريدند و به قتل متنفذين ازلي دست زدند:

«آقا عبدالاحد و آقا محمدعلي اصفهاني و حاجي آقا تبريزي و پسر حاجي فتاح، هر يك را بهطوري جداگانه در صدد قتل برآمدند و بعضي فرار كردند. از آنجمله خياطباشي و حاجي ابراهيم خان را در خانه گندمفروشي كشتند و جسم آنان را با آهك در زير خاك گذارده، روي آنها را با گچ سكو بستند... و همچنين حاجي جعفر را، كه مبلغ هزار و دويست ليره از ميرزا [حسينعلي بهاء] طلبكار بود و به مطالبه پول خود در عكا قدري تندي نمود و دزديهاي حضرات را حس كرده، ميرزا آقا جان كچل قزويني را تشويق كردند كه آن پيرمرد را شبانه كشته، از طبقه فوقاني كاروانسرا به زير انداختند و گفتند خودش پرت شده... همچنين هر يك از اصحاب اقدمين، كه از فضاحت و شناعت كارهاي ميرزا مطلع بودند و فريب او را نخوردند، فرستاد در هر نقطه شهيد نمودند.
مثلا، جناب آقا سيد علي عرب را، كه از حروف حي نخستين بود، در تبريز، ميرزا مصطفي نراقي و شيخ خراساني شهيد كردند. و ميرزا بزرگ كرمانشاهي را، كه از اجله سادات بود، و جناب آقا رجبعلي قهير را، كه او نيز از حروف و ادله بود، ناصر عرب در كربلا به درجه شهادت رسانيد و برادرش آقا عليمحمد را در بغداد عبدالكريم شمر كشت.
هر يك از اصحاب خودش را نيز كه از فسق و فجور و باطن كار وي خبردار شدند در عكا يا نقطه ديگر تمام كردند. مانند حاجي آقا تبريزي. حتي آقا محمدعلي اصفهاني را، كه در اسلامبول تجارت مينمود و مدتي فريب او را خورده بود،... ميرزا ابوالقاسم دزد بختياري را مخصوص از عكا مأمور نمود كه برود در اسلامبول آن جرثوم غفلت را... فصد نمايد...» (رساله هشت بهشت، صص 304-309)

ادوارد براون، ايران شناس و استاد كمبريج، به تفصيل در كتب مختلف خود به اقدامات تروريستي بهاء پرداخته است. بنوشته او، فردي بهنام نصير بغدادي معروف به مشهدي عباس، ساكن بيروت، آدمكش حرفهاي و مزدور ميرزا حسينعلي بهاء و عباس افندي بود و بهدستور ايشان چند نفر را كشت از جمله ملا رجبعلي قهير، از خويشان نزديك سببي عليمحمد باب، را كه از برخي اسرار پيدايش بابيگري مطلع بود. براون، همچنين، به فعاليتهاي تبليغي سه بابي ازلي در عكا اشاره ميكند و مينويسد بهائيان عكا تصميم گرفتند ايشان را از ميان بردارند. آنان ابتدا خواستند اين مأموريت را به نصير بغدادي محول كنند ولي بعد منصرف شدند زيرا احضار نصير از بيروت ممكن بود راز قتل را آشكار كند. لذا، در 12 ذيقعده 1288 ق. هفت نفر از بهائيان به خانه افراد فوق در عكا ريختند و سيد محمد اصفهاني و آقا جان كجكلاه و ميرزا رضاقلي تفرشي را كشتند. حكومت عكا بهاء و پسرانش، عباس و محمدعلي افندي، و ميرزا محمدقلي، برادر بهاء، و تمامي بهائيان عكا، از جمله قاتلين، را دستگير كرد. بهاء و پسران و خويشانش شش روز زنداني بودند، سپس قاتلين شناخته شده و در دادگاه به حبسهاي طولاني (7 و 15 سال) محكوم شدند.

(Edward G Browne, Materials for the Study of Babi Religion, Cambridge, 1918, pp. 52-57, 220.)