تاریخ نویسی بهائیان !

بهائیت در ایران : رهبران بهائی از حدود 100 سال پیش برای نوشتن تاریخچه دوران بابی و بهائی در تکاپو بوده اند.اولین تلاش در این زمینه نوشتن 1 متن تاریخی - تخیلی توسط عباس افندی (متولد 1260 قمری = 1844م و متوفای نوامبر 1921 ) بود.او که در سنین طفولیت بهمراه پدر و خانواده از ایران خارج و هرگز به کشور بازنگشته بود، با رویاپردازی و در عالم خیال، در لباس جهانگردی که به ایران سفر کرده سعی میکند تا حوادث و وقایع دوران باب را آنطور که مورد نظر بهائیان است بنویسد. متن فارسی" سفرنامه ... " در سال 1890 بدون ذکر نام نویسنده و بطور ناشناس چاپ شد...
او 1 نسخه انرا به ادوارد براون داد . براون آنرا به انگلیسی ترجمه و همراه با یادداشتهایی در سال 1891 تحت نام " سفرنامه شخصی سیاح" منتشر کرد. کتاب سیر تاریخچه باب و ادعای اودر سال 1844، و حوادث جانشینی و پیروان باب را تا سال 1879 در بر میگیرد.
بهاء در سال 1888 یکی از نزدیکان خود ، محمد زرندی ( نبیل اعظم ) را مامور نوشتن تاریخی کرد که از آن به تاریخ نبیل یاد میشود . نبیل که در سال 1848 بابی شده بود کتابش را بر اساس برداشتهای خود و گفتگو با شاهدان زنده دوران بابی نوشت.
نیمه اول کتاب نبیل که وقایع تا 1852 – دوران باب و منازعات جانشینی او - را پوشش میداد توسط شوقی با تغییرات واصلاحاتی به انگلیسی برگردان و با تیتر " داون بریکرز"( صبح شکنان) چاپ شد.(1) سپس نوشته شوقی به عربی ترجمه و"مطالع الانوار" نام گرفت. انگاه کتاب "مطالع الانوار" دوباره توسط مبلغ سرشناس بهائی ، اشراق خاوری به فارسی برگردان و با نام " تلخیص تاریخ نبیل " انتشار یافت. گرچه کم کم عنوان تلخیص را از ابتدای آن حذف و آنرا همان "تاریخ نبیل" مینامند.
متن فعلی تاریخ نبیل جامعترین و مفصلترین تاریخچه و روایت بهائی از دوران بابی است؛ ولی آنهم بنوعی حزبی و جانبدارانه نگارش و تدوین شده است. اشکال عمده در مطالعه و بررسی تاریخچه اولیه بابی و بهائی آنست که متن اصلی کتاب تاریخ نبیل، که ادعا میشود کتاب داون بریکرز شوقی افندی بر اساس ان نوشته شده ، جهت نقد و بررسی در اختیار متخصصان و کارشناسان بیطرف علم تاریخ و حتی تاریخ نگاران و پژوهشگران بهایی همچون ژان کول و عباس امانت قرار نگرفته ، و آنرا به احدی نشان نداده اند .(2)
شوقی افندی همچنین برداشت خود از تاریخچه بابی و بهایی طی سالهای 1844 تا 1944 را در قرن بدیع نگاشته است.(3) این نوشته اطلاعاتی درباره رویدادهای بسیاری ارائه میکند که ظاهرا برای انها منبع دیگری وجود ندارد.و چون کتاب فاقد یادداشت و رفرانس و توصیف روشن از منابع مورد استفاده شوقی است ، لذا فاقد ارزش علمی و آکادمیک میباشد.
بیت العدل جهانی نیز تاکنون تاریخ عمومی بهایی را منتشر نکرده است.اگرچه آقای ادیب طاهرزاده، عضو پیشین آن، کتاب عهد و میثاق بهاالله را در حدود 400 صفحه تحریر کرده؛ ولی کتاب او نیز در خصوص حوادث تاریخی تا سال 1944 همان خط و روایت شوقی افندی در کتاب قرن بدیع را دنبال میکند و لذا کتاب طاهرزاده درباره تاریخچه بابی وبهائی نیز، از ارزش ناچیزی برخوردار است.

تاریخ برای رهبری بهایی بسیار حائز اهمیت است و نویسندگان بهایی تاکید دارند که پیدایش کیش انان بخوبی مستند شده است. (4} کتابهای مطالع الانوار و قرن بدیع بنظر بهاییان تقریبا " حقیقت مطلق" تاریخچه بابی و بهایی را ارائه کرده است.(5) ولی واضح است که دانشجویان رشته تاریخ ادیان مطالع الانوار را نه تاریخ بابی، بلکه قصه پردازی و اسطوره سرایی درباره تاریخ و تعالیم بابی و بهایی میدانند.این تاریخچه توسط بهاالله و عبدالبها نقل شده، و از سوی شوقی ربانی مورد حک و اصلاح و ادیت قرار گرفته است.
یک نمونه از برخورد آراء درباره اصالت نوشته های بهائیان درباره تاریخ بابی در سال 1985 بین مک اوئن، و محمد افنان و ویلیام هچر، ظاهر شد . بحث بر سر دیدگاههای جهادی در جنگهای بابی بود.در آن مناظره، افنان و هچر (که بهاییان سرشناس، ولی غیر کارشناس در تاریخ بابی بودند) اصرار داشتند که کتاب مطالع الانوار دارای ارزش و اعتبار بالا در تاریخ بابی است بدون توجه به اینکه موازین و معیارهای علمی و اکادمیک در ارزشیابی منابع و رفرانسها به ان چه امتیاز اندکی میدهند.6
کتاب فعلی تاریخ نبیل زرندی توسط موسسه ملی مطبویات بهایی ایران برای چندمین بار به چاپ رسیده است.ولی هنوز تصحیحات لازم بر این کتاب انجام نگرفته و توضیحات حاشیه ای بر آن نگاشته نشده و کارشناسان و پژوهشگران از نگاه تاریخی به نقد و بررسی ومقایسه آن با دیگر آثار تاریخی نپرداخته اند.
در این چالش تاریخی همه ما ایرانیان با هم هستیم.همه ما حق دانستن داریم و همه ما مسولیت پاسخگویی به حقدانستن دیگران را داریم... و جنایات تاریخی و قربانیان این جنایتها را از چنگال فراموشی و سانسور بیرون بکشیم این تنها راه مطمئن برای جلوگیری از تکرار انها در اینده است.( سید نویان حجازی – وبلاگ نویس بهائی )
بنظر میرسد برای رمزگشایی و کشف حقیقت درباره حوادث و وقایع سالهای اولیه بابی و بهایی هنوز باید صبر کرد.زیرا برای بیت العدل حضور سالانه دهها هزار توریست شیرین تر از حضور 1-2 محقق و پژوهشگر تاریخ در مرکز جهانی بهایی است.

پی نوشت ها
1- شوقی افندی ، اصلاح و ترجمه، "داون بریکرز یا روایت نبیل از ایام اولیه ظهور بهائی"، ویلمت، انتشارات بهایی،1974، مقدمه
2- دنیس مک اوئن،"منابعی برای مطالعه تاریخ و تعالیم اولیه بابی" صص 169-166 *** عباس امانت در مقد مه چاپ دوم کتاب " رستاخیز و تجدید حیات: پیدایش جنبش بابی در ایران 1850-1848 " مینویسد: یک نسخه اصلی این کتاب به زبان فارسی در مرکز جهانی بهایی موجود است.اما به ایشان بعنوان یک پژوهشگر حوزه تاریخ،به بهانه انکه جا و اتاق کافی برای پژوهشگران در مرکز جهانی وجود ندارد، پس از 3 دهه درخواست هنوز اجازه بررسی و مطالعه کتاب مذکور را نداده اند!
3- شوقی افندی، قرن بدیع ، ویلمت ، انتشارات بهایی، 1955
4- ویلیام هچر و داگلاس مارتین،" ایین بهایی" ، مقدمه
5- دنیس مک اوئن،منابعی برای مطالعه تاریخ و تعالیم اولیه بابی صص 131-130 و 169-166
6- دنیس مک اوئن، "بنیادگرایی بهائی و مطالعه اکادمیک جنبش بابی "، نشریه دین،شماره 16، 1986، صص 84-57* محمد افنان و ویلیام هچر،همان صص 192-187 .