در مورد نقش یهود و صهیونیسم در جریان بهائیت

بهائیت در ایران : گرچه در تاریخ مهمترین نقش را در پیدایش جریان انحرافی بهادیت به روسها داده اند . ولی در ادامه این جریان یهودیت و صهیونیسم و البته امریکائیها بودند که در روند گسترش و حفظ این فرقه ضاله نقش اساسی را پیدا کردند .

1- یهود

 یهودیان نقش بسزایی در پیدایش، گسترش و رشد فرقه بابیه و بهائیه داشته اند(۱)؛ پژوهش های تاریخی بر «پیوندهای اولیه علی محمد باب و پیروان او با کانون های معینی تأکید دارد که شبکه ای از خاندان های قدرتمند و ثروتمند یهودی در زمره شرکای اصلی آن بودند. این تصویر بابی گری را از اساس و از بدو پیدایش فرقه ای مشابه با دونمه های(۲) ترکیه و فرانکیست های(۳) اروپای شرقی جلوه گر می سازد»(۴)

 آشنایی سید علی محمد شیرازی(باب) با خانواده یهودی و سرمایه دار «ساسون»(۵) تأثیرات مهمی در زندگی او گذاشت و وی را با کانون های مهم یهودی آشنا ساخت که بنابه اعتقاد پاره ای از مورخین پایه اصلی ادعاهای او درباره «باب امام زمان بودن» و یا بنابه اعتقاد فرقه «شیخیه» ادعای «رکن رابع» بودن او از همین ایام و در ارتباط با همین کانون ها شکل گیرد.

 درصد قابل توجهی از بدنه بهائیت را یهودیانی تشکیل می دهند که به این فرقه گرویده اند. مطابق تحقیقات، پیدایش و گسترش سریع بابی گری و بهائی گری و به ویژه نفوذ منسجم و عمیق ایشان در ساختار حکومتی قاجار، از دوران مظفرالدین شاه، با پدیده ای تحت عنوان «یهودیان مخفی(۶)» در ارتباط باشد(۷)؛ در بررسی تاریخ پیدایش و گسترش بابی گری در ایران، نمونه فراونی از گرایش یهودیان تازه مسلمان به این فرقه مشاهده می شود که به مورجین اولیه بابی گری و عناصر مؤثر در رشد و گسترش آن بدل شدند و در واقع همچنان یهودی بودند.

  «اسماعیل رائین» نیز معتقد است: «بیشتر بهائیان ایران یهودیان و زردشتیان هستند و مسلمانانی که به این فرقه گرویده اند در اقلیت می باشند. اکنون سال هاست که کمتر شده مسلمانی به ان ها پیوسته باشد(۸)

 «فضل الله مهتدی» معروف به «صبحی»، مبلغ پیشین بهائیت که سال ها منشی مخصوص عباس افندی بود، می نویسد:«به نظر این بنده بیشتر آنان برای فراراز یهودیت بهائی شده اند تا گذشته از اینکه اسم جهود از روی آن ها برداشته شود، درفسق و فجورنیز فی الجمله آزادی داشته باشند و من از این قبیل یهودیان نه درهمدان بلکه در تهران نیز سراغ دارم و براعمال آنان واقفم(۹)». اگراز کسانی که قبل ازپیروزی انقلاب اسلامی پیگیر جریان بهائیت بوده اند و یا ازکسانی که مدتی دریکی ازکشورهای غربی اقامت داشته اند سئوال کنید، تأیید خواهند کرد که بیش ازهمه یهودیان بوده اند و هستند که به این فرقه می پیوندند. به عنوان نمونه می توان به گرویدن دسته جمعی یهودیان همدان به این فذقه و نقش «ملا الیاهو» و «ملا لاله زار» دو نفر ازبزرگان یهود در تقویت جنبش معروف «طاهره قرة العین» در تبلیغ بابی گری اشاره کرد(۱۰)

 گرایش یهودیان به بهائیت و تلاش صهیونیسم برای تبدیل این فرقه به یک دین منتفذ جهانی به ایران محدود نیست(۱۱). و درسایرکشورها به ویژه دراروپا و ایالات متحده آمریکا، نیز اقدامات گسترده ای صورت پذیرفته است؛ چنانکه روزنامه الاتحاد چاپ ابوظبی درباره پیوند میان بهائیت و صهیونیسم درمقاله با عنوان «سایه صهیونیسم بربهائیت» می نویسد:

 «پس از فوت بهاء درسال ۱۸۹۲ میلادی واقعه عجیبی رخ داد و آن ازاین قراربود که صهیونیسم گروه هایی برای خدمت و دعوت برای عباس افندی، فرزند بهاء و جامشین وی تشکیل داده و خزانه های خود را برای پشتیبانی از این فرقه گشودند. جهت توسعه و انتشاربهائیت درجهان، صهیونیسم با عباس افندی همکاری نموده و درمناطقی که اسلام برآن تسلطی نداشت؛ مانند ترکمنستان شوروی، به تبلیغ بهائیت پرداختو سپس آن را به شیکاگو و سانفرانسیسکو منقل و گروه های صهیونیسم برای تأسیس سازمان(الاذکاربهائی) اعانه هایی جمع آوری نموده و محافل ماسونی را برای پیوند به این دیانت دعوت کردند.

 درسال ۱۸۹۹ پس از تشکیل کنفرانس صهیونیسم(بال) واقع درسوئیس، شرق شناسان یهودی علی الخصوص تومانسکی کتاب مقدس بهاءالله را منتشرنمودو درسومین کنفرانس تاریخ ادیان درآکسفورد آن را جزو مجموعه گزارش های این کنفرانس انتشاردادند.

 درسال ۱۹۰۹ «هیبولت و رینوس» یهودی کتابی درپاریس تحت عنوان «تاریخ و ارزش های اجتماعی بهائیت» منتشرکرد… پیشوایان مذهبی یهود برای مبعث پیامبر فارسی فتوا دادند و به تبلیغ برای او پرداختند و قرن نوزدهم را تاریخی برای ظهور وی و پاک نمودن شهرقدس ازمسلمانان تعیین نمودند.بدین شیوه بابیها مرحله جدیدی ازتبلیغ گردیده و پیروان آن براین عقیده اند که بهائیت فرقه ای ازاسلام نمی باشد بلکه مذهبی جهانی می باشند که این مذهب ازمرزهای عالم اسلام پا فراترگذاشته و پیامبرعکا نیز پیروانی متعصب درآمریکا و اروپا یافته که آنان به نوبه خود برای ایجاد سازمان های بهائیت درآمریکا کمک های فراوانی انجام داده و شهرشیکاگو را مرکز این دین انتخاب نموده اند و دارمشرق الاذکاررا درآنجا تأسیس و زمین های زیادی با کمک یهودیان به دست آوردند…. همان طورکه « گلد تسهیر» اشاره می کند بهائیت با ظهورعباس افندی و استمداد از تورات و انجیل گامی به پیش نهاده و ادعا داشتند که درتورات و انجیل به ظهورعباس افندی اشاره شده…(۱۲)

 ازسال ۱۸۶۸ میلادی که میرزا حسینعلی نوری (بهاء) و همراهانش به «بندرعکا» منتقل شدند، پیوند بهائیان با کانون های مقتدریهودی غرب تداوم یافت و مرکزبهائی گری درسرزمین فلسطین به ابزاری مهم برای تحقق اهداف ایشان و شرکایشان دردستگاه استعماری بریتانیا بدل گردید.

 2- اسرائیل

روابط سران بهائیت با صهیونیسم، سابقه ای درازترازعمر«رژیم غاصب اسرائیل» دارد؛ انتقال بهاءبه عکا واقع در فلسطین اشغال کنونی، مدت ها قبل از شکل گیری اسرائیل بود(۱۳) و زمینه را برای نزدیکی  همکاری هرچه بیشتربهائیان با کانون های صهیونیستی فراهم آرد. این پیوند دردوران ریاست عبدالبهاء جانشین بهاء، نیزتداوم یافت و بهائیان درتحقق استراتژی تأسیس دولت یهود درفلسطین، که ازدهه های ۱۸۷۰ ۱۸۸۰ میلادی آغازشده بود، مشارکت جدی نمودند(۱۴)

 چنانکه عباس افندی درسال ۱۹۰۷ به یکی ازخاندان یهودی بهائی شده می گوید: «اینجا فلسطین است، اراضی مقدسه است. عن قریب قوم یهود به این اراضی بازگشت خواهند نمود، سلطنت داوودی و حشمت سلیمانی خواهند یافت(۱۵)

 «بن زوی» (ازفعالان صهیونیسم، و رئیس جمهوربعدی اسرائیل) خود به ملاقاتش با عباس افندی تصریح دارد(۱۶) . و تاریخ این دیداررا نیزدرسال های ۱۹۱۰-۱۹۰۹ یعنی حدود ۴۰ سال قبل ازتأسیس اسرائیل (۱۹۴۸م) می داند، که نشانگرعمق استراتژیک روابط بین سران بهائیت و صهیونیست ها است.

 زمانی که پیروزی اسرائیل مسجل می شود، عبدالبها دست به آستان الهی برداشته برای عزت اسرائیل و شوکت یهودیان که توانسته اند با وحشیانه ترین جنایات مردم فلسطین را آواره نمایند دعا می کند و می گوید: «اسرائیل عن قریب جلیل گردد و این پیشانی به جمع مبدل شود، شمس حقیقت طلوع نمود و پرتو هدایت براسرائیل زد تا از راه های دور با نهایت سروربه ارض مقدس ورود یابند(۱۷)». دراین دوران، او با اعضای خاندان روچیلد، گردانندگان و سرمایه گذاران اصلی درطرح استقراریهودیان درفلسطین، رابطه داشت(۱۸). و بهائیان متحد صهیونیست ها دربرخورد با عرب های بومی و مسلمان بودند. آنان همواره براساس یک سلسله منافع مشترک درکناریکدیگرقرارمی گرفتند و درجهت مقابله با اسلام گام برمی داشتند و به پاس همین خدمات، همواره از خمایت های مادی و تبلیغی صهیونیسم و حامیانش برخورداربودند. بعد از مرگ عبدالبهاء نیز «هربرت ساموئل» هیودی صهیونیست (و اولین کمیسرعالی انگلیس درفلسطین دردوران قیمومت انگلیس) درمراسم تشییع جنازه عبدالبهاء شرکت می نماید(۱۹)

 سرانجام درزمان رهبری شوقی افندی جانشین عبدالبهاء دولت غاصب اسرائیل، روی کارآمد و او طی تلگرافی در۹ ژانویه ۱۹۵۱ (۱۳۳۰هـ ش) از به وجود آمدن این دولت غاصب توسط انگلیس استقبال می نماید(۲۰)

 برای اولین بارنام «ارض اقدس» که منظور کشوراسرائیل است از زبان شوقی شنیده شده و درپیام تبریک نوروز خویش به بهائیان می گوید: «مصداق وعده الهی به فرزندان خلیل و وارثان موسی کلیم، دولت اسرائیل درارض قدس مستقرشده است(۲۱)

 او درفروردین ۱۳۳۲ با رئیس جمهور اسرائیل ملاقات و آرزوی بهائیان را برای ترقی و سعادت اسرائیل اعلام می دارد. رئیس جمهور اسرائیل هم ضمن تقدیراز اقدامات و مجاهدات بهائیان درکشوراسرائیل، آرزوی قلبی خویش را برای موفقیت بهائیان دراسرائیل و سراسرگیتی اظهارداشته و از خاطره مشرف شدنش خدمت عبدالبهاء پیشوای سابق بهائیان درچندین سال قبل یاد می کند(۲۲)

 بهائیان درجنگ اعراب و اسرائیل، همواره از اسرائیل جانبداری کرده، علیه مسلمانان به تبلیغ می پرداختند و حتی برای کمک به ارتش اسرائیل به جمع آوری پول اقدام می کنند؛ دریکی از اسناد پس از جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل درسال ۱۹۶۷ آمده است: «مبلغی درحدود ۱۲۰ میلیون تومان به وسیله بهائیان ایران جمع آوری گردیده و تصمیم دارند این مبلغ را درظاهربه بیت العدل درحیفا ارسال نمایند؛ ولی منظوراصلی آنها از ارسال این مبلغ کمک به ارتش اسرائیل می باشد(۲۳)

 افزون براین درطول این سال ها بهائیان به منظورمنحرف کردن اذهان مردم ایران از تشکیل دولت صهیونیستی درفلسطین و نیز مهاجرت گسترده یهودیان ایرانی به اسرائیل و جلوگیری از حمایت های ملت ایران از کشورهای عربی درگیرجنگ با اسرائیل، هرازگاهی درشهرها و روستاها با مسلمانان درگیرمی شدند و با اتش افروزی ها و غائله آفرینی های خود تا مدت ها فکرو توجه علما و روحانیون، گروه های اسلامی و توده های مذهبی را به خود معطوف می داشت تا آنجا که بسیاری از آنان بزرگترین خطرکشوررا وجود بهائیان می دانستند(۲۴). اسرائیل هم برای قدردانی از خدمات این فرقه و تلاش آنان درتشکیل دولت غاصب صهیونیستی و ایجاد انحراف و تفرقه درجامعه اسلامی و به منظوربهره برداری سیاسی، اطلاعاتی و اقتصادی بیشتراز آنها درکشورهای جهان و به ویژه ایران، بهائیت را به عنوان مذهب الهی به رسمیت شناخت. افزون برآن املاک و اموال پیروان این فرقه تحت حمایت واقع شد و از کلیه مالیات و عوارض معاف گردید(۲۵)

  «شوقی افندی» جانشین عبدالبهاء می گوید: «دولت اسرائیل وسایل راحتی ما را فراهم کرد(۲۶)

 دریکی از نشریات این فرقه آمده است: «با نهایت افتخارو مسرت، بسط و گسترش روابط بهائیت با اولیای اموردولت اسرائیل را به اطلاع بهائیان می رسانیم. بن گوریون – نخست وزیراسرائیل – احساسات صمیمانه بهائیان را برای پیشرفت دلت مزبوربه او ابراز نمودند و او درجواب گفته است: از ابتدای تأسیس حکومت اسرائیل، بهائیان همواره روابط صمیمانه ای با دولت اسرائیل داشته اند(۲۷)

 شوقی افندی همواره حمایت از اسرائیل را برهمه دولت های جهان ترجیح داده و به بهائیان فرمان می دهد که به تشکیل محافل روحانی و ملی برمبنای قوانین و مقررات دولت اسرائیل اقدام نمایند. هیئت ریاست بیت العدل اعظم نیز حمایت و رابطه با اسرائیل را یکی از اهداف خود می داند(۲۸)

 گفتنی است مرکز فرقه بهائیت (بیت العدل اعظم) و اماکن به اصطلاح زیارتی آن درفلسطین اشغالی و بخصوص شهرهای عکا و حیفا واقع شده است. سال ها پیش، بهائیان جسد علی محمد شیرازی (باب)  پیامبردروغین خویش را به اسرائیل منتقل کردند و با همکاری و مساعدت رژیم صهیونیستی بارگاه باشکوهی برای او بنا کردند.

 دراین زمینه روزنامه الشرق می نویسد: «سه شنبه اول خرداد ۱۳۸۰ درسالروز رحلت حضرت رسول اکرم رژیم اشغالگرقدس باردیگربه جهان اسلام اهانتی گستاخانه نمود. سران رژیم صهیونیستی با راه اندازی جشن و پایکوبی برای تجمعی از فرقه ضاله بهائیت یک ساختمان دویست و پنجاه میلیون دلاری را به عنوان پایگاه جهانی بهائیت درارتفاع کرمل شهرحیفا افتتاح نمودند. ساخت این مجموعه عظیم ساختمانی با حمایت مستقیم اسحاق رابین نخست وزیرمعدوم رزیم صهیونیستی از سال ۱۳۷۲ و زیرنظردو بهائی فراری ایرانی به نام های: مهندس حسین امانت و دکترفریبرز صهبا تحت شدیدترین تدابیرامنیتی آغاز شد. این تصمیم پس از برگزاری اجتماع سراسری سال ۱۹۹۲ سران فرقه بهائیت درنیویورک زیرنظر«سیا»، «اینتلجنس سرویس» و «موساد» با هدف ایجاد قوس یا زیارتگاه متناسب با شأن پیامبردیانت بابی درمدفنش به مسئولان سیاسی، اقتصادی و امنیتی صهیونیست ها و برخی چهره های شناخته شده بهائیت درامریکا و اروپا نیز دیده می شدند جهت دعا و نیایش همراهی می کرد(۲۹)

 از همه جالب تردرزمینه ارتباط تنگاتنگ بهائیت با رژیم صهیونیستی اسرائیل، سخنان خانم روحیه ماکسول، همسرآمریکایی شوقی ربانی است که الحق درمقام کنیز بهاءالله (امه البهاء) حرف آخررا درمورد رابطه بهائیت با اسرائیل و صهیونیسم ادا کرده است و ابراز داشته که: «من ترجیح می دهم که جوانترین ادیان (بهائیت) از تازه ترین کشورهای جهان (اسرائیل) نشو و نما نماید و درحقیقت باید گفت آینده ما (یعنی بهائیت و اسرائیل) چون حلقه های زنجیربه هم پیوسته است(۳۰)

 این پیوند و رابطه تنگاتنگ باعث گردید که اسرائیل درکشورهای اسلامی از وجود بهائیان حدأکثربهره برداری را علیه اسلام و وضعیت ممالک و سرزمین های اسلامی و مسلمانان به عمل آورد، به گونه ای که دراین کشورها، بهائیان درتشکیلات «موساد» راه یافتند و به صورت عوامل شیفته حاکمیت اسرائیل و مخالف و دشمن اسلام و اتحاد مسلمانان به جاسوسی پرداختند.

 چنانکه دریکی از اسناد ساواک آمده:«اسرائیل مذهب بهائی ها را به عنوان یک مذهب رسمی درسال ۱۹۷۴ به رسمیت شناخته است. دولت اسرائیل با اجرای برنامه تحبیب از افراد مزبورمی کوشد از اقلیت فوق الذکردرسایرکشورهای جهان به ویژه ایران بهره برداری سیاسی – اطلاعاتی و اقتصادی بنماید(۳۱)

سرمایه گذاران بهائیان و جذب سرمایه های بزرگ آنان که باعث شکوفایی اقتصاد این رژیم نامشروع شد، از دیگرعوامل حمایت گسترده اسرائیل از بهائیان است.

پی نوشت:

۱ . در مورد نقش فوق العاده یهودیان در تقویت بهائیت در ایران می توان به مقاله تحقیقی و مستند «جستارهایی از تاریخ بهائی گری در ایران» نوشته آقای عبدالله شهبازی رجوع کرد که در آدرس اینترنتی ذیل قابل ملاحظه است: www.shahbazi.org/ pages/bahaism1.htm

2. فرقه دونمه (Donmeh ) در قرن هفدهم توسط جمعی از یهودیان ترکیه به وجود آمد. آنان تنها راه برای غلبه بر گناهکاری در جهان را افزایش گناه می دانستند و پس از اینکه مقامات ترک رفتار کوریدو و پیروانش را محکوم کردند، در ظاهر مسلمان شدند. و در این پوشش به تعقیب برنامه های فرقه ای، سیاسی و اقتصادی خویش پرداخته و نقش بسیار مهمی در تضعیف و براندازی امپراطوری عثمانی ایفا کردند. این نقش آفرینی تا پس از انقلاب لائیکی سال ۱۹۰۹ م به دست اتحادیون (حزب اتحاد و ترقی) و درگیر شدن حکومت عثمانی در جنگ جهانی ادامه داشت و در بنیان گذاری دولت ضد دینی (لائیک) مشارکت فعال داشته اند و سرانجام بر مراکز عمده اقتصادی و فرهنگی و خبررسانی مسلط شدند و تا به امروز مطبوعات ترکیه را در انحصار خود قرار دارند.

جهت آگاهی بیشتر ر. ک: مصطفی طوران، نقش یهود در ترکیه، «نگرشی کوتاه بر فرقه یهودی دونمه» تهران: سمیع، ۱۳۸۰، ص۱۳٫

۳ . فرقه فرانکسیست، در حوالی نیمه سده هیجدهم، توسط فردی به نام یاکوب فرانک (۱۷۲۶-۱۷۹۱) به وجود آمد که به یک خانواده ثروتمند یهودی ساکن اوکرائین تعلق داشت او برای پیشبرد برنامه های سیاسی، اقتصادی، و مناسک غیراخلاقی خویش و جلب برخی مسیحیان لهستان و شرق اروپا به این فرقه، در ترکیه خود را مسلمان، در لهستان کاتولیک، و در جمع یهودیان یک یهودی پایبند و معتقد نشان می دهد.

۴. عبدالله شهبازی، جستارهایی از تاریخ بهائی گری در ایران، ص۲۱٫

 ۵ . خاندان ساسون، بنیانگذار تجارت تریاک در ایران بودند و با تأسیس بانک شاهی انگلیس و ایران نقش بسیار مهمی در تحولات تاریخ معاصر ایران ایفا کردند و به امپراتوران تجاری شرق بدل شدند و در زمره دوستان خاندان سلطنتی بریتانیا جای گرفتند.

برای آگاهی بیشتر ر. ک: عبدالله شهبازی، زرسالاران یهودی و پارسی استعمار بریتانیا و ایران، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش سیاسی، ۱۳۸۳٫

 ۶. اصطلاح یهودی مخفی، به یهودی اطلاق می شود که برای انجام مأموریت دینی- سیاسی یا از سر اجبار و تقیه به دین دیگر گرویده است مانند مارانوهای اسپانیا و پرتغال، دونمه عثمانی فرانکسیست رها در اروپای شرقی و مرکزی و آنوسی ها در ایران.

۷. جستارهایی از تاریخ بهائی گری در ایران، عبدالله شهبازی، ص۳۲٫

 ۸ . ر. ک: انشعاب در بهائیت، اسماعیل رائین، ص۳۰٫

۹ . فضل الله مهتدی، خاطرات صبحی درباره بهائی گری، تبریز: سروش، ۱۳۴۴، ص۱۹۸٫

۱۰.  سید سعید زاهد زاهدی، بهائیت در ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص ۱۳۴؛ بهرام افراسیابی، تاریخ جامعه بهائیت، انتشارات سخن.

 ۱۱. ر. ک: جستارهایی از تاریخ بهائی گری در ایران، پیشین.

 ۱۲. سایه صهیونیسم بر بهائیت، روزنامه الاتحاد، ابوظبی، ۲۹ بهمن ۱۳۵۴؛ ر. ک: گزارش شماره ۱۲- ۲۵/۸/۵۹ مورخ ۱۹/۱۲/۵۴ از وزیر خارجه به مرتضایی، تل آویو، اسناد ادارات مرکز، سال ۵۵-۱۳۵۳، کارتن ۹، پرونده ۱۲-۲۵٫

۱۳ . در سال ۱۸۶۸ م میرزا حسینعلی نوری (بهاء) و همراهانش به بندر عکا منتقل شدند.

۱۴. جستارهایی از تاریخ بهائی در ایران،پیشین.

 ۱۵. دکتر حبیب مؤید، خاطرات حبیب، مؤسسه ملی مطبوعات امری، ص۲۰٫

۱۶. اخبار امری (نشریه رسمی محفل ملی بهائیان ایران)، تیر ۱۳۳۳، ش۳، صص ۹-۸٫

۱۷. خاطرات حبیب مؤید، ج۱، ص۵۳٫

 ۱۸. جستارهایی از تاریخ بهائی گری در ایران، عبدالله شهبازی، تاریخ معاصر ایران، سال۷، ش۲۷، پاییز ۱۳۸۲، صص ۲۵، ج۲۶٫

 ۱۹ . تاریخ جامع بهائیت، پیشین، ص ۵۵۶٫

 ۲۰ . انشعاب در بهائیت، پیشین، ص۱۶۹٫

۲۱ . ر. ک: مرتضی، احمدی؛ تاریخ و نقش رهبران بهائی، بی جا، دارالکتب اسلام، ۱۳۴۶٫

۲۲.  بهرام افراسیابی، تاریخ جامع بهائیت، انتشارات سخن، صص ۵۷۳-۵۷۲٫

 ۲۳.  جواد منصوری، تاریخ قیام پانزدهم خرداد به روایت اسناد، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۷، ج۱، صص ۳۲۳-۳۲۲٫

۲۴. علمای شیعه، جنبش صهیونیسم و اسرائیل، محمد حسن رجبی، مجله الکترونیکی تاریخ معاصر ایران، مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، ش ۴، تیرماه ۱۳۸۵؛ و همچنین ر. ک: خاطرات و مبارزات حجت الاسلام فلسفی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۶، ص ۱۸۵-۲۰۰٫

۲۵. توقیعات مبارکه نوروز ۱۰۱ بدیع، ص۱۵۹٫

 ۲۶. اخبار امری، سال ۱۰۷ بدیع، ش۸، ص۲، به نقل از: جستارهایی در تاریخ بهائی گری، پیشین.

۲۷. جواد منصوری، پیشین، ص۳۳۲٫

 ۲۸ . ر.ک: تاریخ جامع بهائیت، پیشین، ص۳۲۳٫

۲۹ . به نقل از: پایگاه اینترنتی کانون فرهنگی رهپویان وصال شیراز؛ حامد فرهادی، بهائیت در دامن صهیونیسم، سایت بازتاب، ۵ دی ۱۳۸۳٫

۳۰ . اخبار امری دیماه ۱۳۴۰، ش ۱۰، شماره صفحات مسلسل ۶۰۱، ژانویه ۱۹۶۲، آخرین پاراگراف صفحه.

۳۱. علیرضا زهیری، «عوامل مؤثر در شکل گیری رفتار سیاسی ایران در قبال اسرائیل»، فصلنامه علمی- تخصصی انقلاب اسلامی، پیش شماره اول، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، سال اول، زمستان ۱۳۷۷،ص ۱۵۹٫