آشنایی اجمالی با کتاب ایقان

باز نشر از بهائیت در ایران

یکی از کتب مهم در بهائیت ایقان است .کتاب ایقان به گفته شوقی افندی، بزرگترین وقدیمی ترین کتاب بهائیت محسوب می شود. این کتاب توسط میرزا حسینعلی نوری برای اثبات دعاوی سید علی محمد باب در سالهای1277یا1280 هجری قمری نوشته شده است.

نویسنده در این کتاب خود را (خادم فانی) و(عبد فانی) و برادر کوچکتر خودش را که جانشین باب بوده (مصدر امر) و (کلمه مستور) وباب را (نقطه) نامیده است. این کتاب نشان از اعتقاد راسخ نویسنده به دعاوی سید باب دارد بدون اینکه برای خود کوچکترین حق و مقامی قائل باشد.

او این کتاب را برای خال و دایی بزرگ سید باب یعنی سید محمد تاجر شیرازی نوشت تا او را هم بابی گرداند.اما این کتاب هیچ تاثیری در او نداشت و همچنان بر عقیده پدران خویش استوار بود تا اینکه از دنیا رفت و بنا بر وصیتش در حرم مطهر حضرت شاهچراغ مدفون گردید که شاهد بر مسلمانی اوست.

شوقی گفته است میرزا حسنعلی نوری خواسته است با نوشتن این کتاب گامی در جهت تکمیل کتاب ((بیان)) بردارد که قرار بوده در نوزده واحد و361 باب باشد ولی ناتمام و ناقص بوده وهمچنان ناقص مانده است.

میرزا حسینعلی در سال1308 پسرش میرزا محمد علی غصن اکبر را به همراه میرزا آقاجان خادم منشی را از عکا به بمبئی فرستاد تا آثار خطی او را به چاپ رساند. او چنین کرد و بعد از چاپ اعلان نمود همه ی نسخ قبلی بی اعتبار است و باید نسخه های دیگر بر اساس آن تصحیح شود.

وی این کتاب را بعد از مراجعت از کوه های سلیمانیه به بغداد نوشت. زمانی که بخاطر بدبینی های بابیان به او به جهت توطئه برای کنار زدن برادر کوچکترش از جانشینی باب ناگزیر شده بود با عنوان درویش محمد بطور ناشناس دوسالی را به آن نواحی به میان دراویش سنی برود و تاثیر این مجالست و همنشینی با دراویش در عبارات کتابش کاملا پیداست.

استاد محیط طباطبایی معتقد است این رساله ی تقلیدی از اسلوب انشای فارسی منسوب به سید باب بوده که نویسنده اش می خواسته حقانیت امر سید باب را اثبات و در ضمن مشق وتمرینی از کار تکمیت بیان فارسی کرده باشد.

در سال 1310 نسخه ای دیگر از ایقان انتشار یافت که با این چاپ تفاوت هایی داشت زیرا دیگر اختلافات درونی بهائیان و ازلیان بالا گرفته بود و برخی عبارات بها در ایقان درباره برادرش می توانست متمسک خوبی برای ازلیان باشد که خود داستان مفصلی دارد و نیز صدها مورد انتقاد از لحاظ املا و انشا و کیفیت روایت و نقل که باید تصحیح می شد در این چاپ تغییر یافت.

نقدهای گوناگونی از حیث ادبی و مفهومی بر این کتاب نوشته شده است. بعضی84 خطا وبعضی 154 اغلاط و اختلافات لفظی و معنوی نسخه های چاپی و خطی و برخی تصرفات در آیات قرآنی را نشان داده و مبانی استدلالهای آن را با منطق و عقل نقض کرده اند.

گفته شد شوقی افندی، ایقان را مهمترین و قدیمی ترین کتاب بهائیت محسوب می نماید.

اینک عین عبارت او را از کتاب قرن بدیع جلد دوم صفحه 147 نقل می نماییم: « در بین جواهر اسرار مخزونه و لئالی ثمنیه مکنونه که از بحر زخار علم و حکمت حضرت بهاءالله ظاهر گردیده اعظم و اقدم آن کتاب مستطاب ایقان است که در سنین اخیره ی دوره ی اقامت بغداد (1278هجری قمری مطابق1862 میلادی) طی دو شبانه روز از قلم مبارک نازل گردیده و با نزول آن بشارت حضرت باب تحقق پذیرفت و وعده ی الهی که حضرت موعود، بیان فارسی را که ناتمام مانده تکمیل خواهد فرمود به انجاز پیوست.»

چنان که ملاحظه می فرمایید شوقی عبارت «اعظم» و«اقدم» را برای ایقان بکار برده و سال نگارش آن را 1278 قمری دانسته است و مدت انزال آن را «دوشبانه روز» ذکر نموده است.

شوقی با این عبارتش مرتکب دو خطای عمده شده زیرا بکار بردن عبارت متمم بیان فارسی برای ایقان، نادرست است به این دلیل که بیان فارسی و عربی طبق گفته باب قرار بوده 361 باب داشته باشد.( 19واحد که هر واحد19 باب داشته باشد) در حالیکه باب فقط توانست 162 باب از بیان فارسی( باب دهم از واحد نهم) و209 باب از بیان عربی(آخر واحد یازدهم) را بنویسد و اضافه شدن دو باب ایقان به 162 باب بیان فارسی دردی را نمی گشاید.

منبع : فرقه نیوز