آقای ریپورتر چه اهدافی را در ایران دنبال میکرد ؟

نقش سياسي«اردشير جي»( ريپورتر)در ايران و خدماتش به تشكيلات بهائيت

نويسنده: مريم حسين زاده

«مانكچي ليمي هاتريا» ، مؤسس شبكه گسترده جاسوسي حكومت هند بريتانيا در ايران بود كه در دوره ناصري با پوشش رسيدگي به امور زرتشتيان از هند به ايران آمد. اين فراماسون هندي به سرعت توانست با طيف گسترده­اي از فراماسون­ها، روشنفكران ، بابي­ها  و بهائيان رابطه  برقرار كند. پيش كشيدن مسئله باستان گرايي، تاريخ سازي براي بابيت و بهائيت با استخدام بهائيان سرشناسي نظير ابوالفضل گلپايگاني در تجارتخانه خود، برقراري ارتباط با افرادي نظير جلال الدين  ميرزا ( رئيس فراموشخانه ملكم)، آخوند زاده، ميرزا ملكم خان و ... شمه­اي از اقدامات وي است كه تأثير مخربي بر وضعيت سياسي ايران داشت. [1]

جانشين مامكچي ليمي هاتريا، «اردشير ريپورتر» بود كه دو سال قبل از ترور ناصرالدين شاه يعني در سال 1311 ه.ق به ايران آمد . وي سال­هاي طولاني حضور در ايران در بسياري از تحولات و وقايع سرنوشت ساز، حضور جدي و فعال داشت . شركت در تأسيس لژ بيداري ايران، نفوذ در قواي قزاق و انتخاب و هدايت رضاخان ميرپنج براي انجام كودتا و كمك به او براي رسيدن به سلطنت، برخي از اقدامات سر اردشير ريپورتر بود كه عمق تأثير و نفوذ اين جاسوس كهنه كار را در تحولات سياسي ايران آشكار مي­سازد .

دوران زندگي اردشير ريپورتر را مي­توان به دو مرحله تقسيم كرد: از تولد تا 27 سالگي كه دوره شكل گيري شخصيت اودر خارج از ايران است و از 27 سالگي تا پايان زندگي در 68 سالگي كه دوران فعاليت اطلاعاتي و سياسي او در ايران محسوب مي­شود.

اردشير 11 ساله بود كه لژ اسلام توسط «فرانسيس ترنر» انگليسي كه به فراماسونري بريتانيا وابسته بود در بمبئي تأسيس شد و فعاليت خود را در راستاي جلب نخبگان از ميان مسلمانان، زرتشتيان ،يهوديان و ...آغاز كرد.[2]

پيوندهاي اردشير ايدلجي (جي) با فراماسونري بمبئي موضوعي است كه بايد بر اساس اسناد مورد پژوهش  قرار گيرد اما با توجه به نقشي كه بعدها وي در فراماسونري ايران ايفا كرد نمي­توان در عضويت اردشير در لژ اسلام ترديد داشت.

اردشير در نوجواني براي تحصيل عازم انگليس شد و با حمايت  اينتليجنس سرويس تحصيلات دانشگاهي خود را در رشته­هاي علوم وحقوق سياسي ، تاريخ شرق و تاريخ باستان به پايان رساند و عالي­ترين آموزش­هاي اطلاعاتي را فرا گرفت. در اين دوران اردشير استعداد سرشاري از خود نشان داد و توانست چنان چهاره درخشاني از خود ترسيم كند كه او را شايسته مهم ترين مأموريت هاي سري در ايران متلاطم عهد مشروطه با آن وزن و اهميت سياسي بدانند.[3]

اردشير 23 ساله بود كه با فتواي تاريخي ميرزاي شيرازي، نهضت تنباكو رخ داد و استعمار بريتانيا را متوجه عمق خطري كرد كه از جانب ايران منافع آن را تهديد مي­كرد. بنابراين فعاليت شديدي را براي سوار شدن بر امواج انقلاب مشروطه ايران و تحكيم مواضع خود در اين منطقه حساس و استراتژيك آغاز كرد.

ورود اردشير  ريپورتر به ايران به يك پوشش مناسب نياز داشت به طوري كه وي در قالب آن بتواند به سرعت  وسهولت به دربار و محافل اشرافي حاكم راه يابد ودانش، آموزش و تجربه خود را به نحوي ثمربخش در عالي ترين سطوح به كار گيرد.

با مرگ مرموز«كيخسرو جي صاحب خان» سرپرست زرتشتيان ايران در كرمان و در ميانه سفرش به تهران كه حامل هداياي انجمن  اكابر پارسيان بمبئي براي دربار قاجار بود، موقعيتي مطلوب به وجود آمد. اردشير از سوي «سردينشاه پتيت» ، رئيس انجمن اكابر پارسان  بمبئي   به عنوان   نماينده اين انجمن و سرپرست جديد زرتشتيان ايران راهي كرمان شد و انتقال محموله گران­بهاي كيخسرو جي را به دست گرفت ودر تهران به ناصرالدين شاه ،ظل السلطان ، امين السلطان (صدراعظم) وديگر رجال ناصري تقديم كرد.[4]

بدين سان نقش پنهان و بسيار مؤثر 40 ساله اردشير ريپورتر آغاز شد و نام او به عنوان مؤسس وكارگردان نخستين شبكه­هاي اينتليجنس سرويس و از بنيانگذاران فراماسونري ايران در تاريخ معاصر به ثبت رسيد.

يكي از بسترهايي كه زمينه نفوذ ريپورتر  را درايران پررنگ تر مي­كرد، مصادف شدن حضور او با مهم­ترين واقعه دوران معاصر يعني انقلاب  مشروطه بود، وي سال­ها قبل از پيروزي مشروطه به عنوان يكي از معلمان مدرسه تازه تأسيس  سياسي در كنار كساني چون مشيرالدوله و صديق به كار پرداخته بود[5] واشتغال وي در اين مدرسه سياسي بعدها زمينه ساز ارتباط با بسياري از رجال سياسي و صاحب نفوذ آينده شد. خاطراتي كه از دوران مشروطه به جا مانده به روشني  حضور او را در برخي از وقايع آن زمان نشان مي­دهد.

اختلاف زرتشتيان ايران با اردشيرجي

عملكرد ريپورتر در انجمن­هاي زرتشتي با مشكلاتي همراه بود؛ وي كه براي اصلاح امور زرتشتيان ايراني دست به فعاليت­هاي پردامنه­اي زده بود از سوي انجمن­هاي محلي ايران با واكنش­هايي منفي روبرو شد.

مداخله بي­رويه او براي عزل ونصب­هاي متعدد در انجمن­هاي مستقل زرتشتي كه راضي به نفوذ بيش از حد انجمن پارسيان هندوستان نبودند، بين زرتشتيان سروصداي زيادي برپا كرد، به طوري كه اردشير  ريپورتر براي تثبيت قدرت خويش پاي سفارت بريتانيا را به ميان كشيد و انجمن يزدرا تعطيل كرد . زرتشتيان ايراني نيز عريضه­هايي به حكومت مركزي در تهران فرستادند و از دولت ايران درخواست كردند از مناقع اتباعشان حمايت كند.

البته مشكلات زرتشتيان ايران ريشه دار تر از اختلاف­هاي سليقه­اي بود . مسئله اصلي اين سال­ها براي زرتشتيان نفوذ روزافزون فرقه بهائيت درميان زرتشتيان يزد و جذب آنان  به اين فرقه ضاله با حمايت  مستقيم اردشير جي بود به گونه­اي كه اين اختلاف­ها در طول چندين سال به ترور و مرگ تعدادي از جمله« كيخسرو جي»، دومين نماينده اكابر هندوستان، «ماستر خدابخش» نفر دوم اين انجمن  واز شاخص­ترين فعالان زرتشتي، فرار كردن« كيومرث وفادار» از آموزگاران و فعالان زرتشتي و منزوي شدن استاد «جوانمرد شيرمرد» [6]يكي ديگر از فعالان شهر يزد انجاميد. [7]

كيخسرو كه مؤسس انجمن ناصري يزد بود، فردي اهل مدارا وبدون تعصب بود به طوري كه برخي از پارسيان بهائي شده به عضويت انجمن ناصري درآمدند.

ماستر خدابخش( دوست نزديك اردشير ريپورتر) از سردمداران انجمن كه از علما و فضلاي زرتشتي به حساب مي­آمد، در حقيقت  قبل از مرگ كيخسرو جي نفر دوم نماينده اكابر هندوستان بود. هر چند خود او بهائي نشد اما وي نيز همچون استادش با مداراي زيادي با آنان برخورد  مي­كرد، به طوري كه در جريان جنگ­هاي فرقه­اي يزد كه تعدادي از مسلمانان درآن كشته شدند، تعدادي از بهائيان تحت حمايت وي از خطر مرگ گريختند و يا وقتي كه گروهي از زرتشتيان ،قبرستان پارسيان بهائي معروف به «گلستان» را تخريب كردند، از اين بهائيان حمايت كرد وحتي غرامت  خسارت وارد شده به آنان را از انجمن ناصري يزد گرفت . به سبب همين گونه اقدامات وي، زرتشتيان كه تضعيف  مذهب خويش را برنمي­تافتند در سال 1336 ه ق در مقابل مدرسه كيخسرو يزد، او را ترور كردند. [8]

اين گروه ناشناخته ترور متشكل از انجمن حق گوي يزد بودند. با كشته شدن ماستر خدابخش از سوي آنان و تهديد و تضريب تعداد ديگري از اعضاي بهائي انجمن ناصري يزد و ساير  پارسيان بهائي شده، انجمن دچار اختلاف و تشتت بسيار شد . در اين ميان، كيومرث وفادار به اردشير جي ريپورتر  پناه برد و تعدادي نيز به شهرهاي ديگري متواري شدند.

به هر حال از دو گروه متخاصم در انجمن ناصري، گروهي  كه باطنا به بهائيت گرايش داشتند، پشت سراردشير جي(نماينده انجمن اكابر) پنهان شدند و عده­اي نيز به رويه قبلي خود رفتار مي­كردند و مخالف فرقه بهائي بودند . همين امر موجب ردوبدل شدن تلگرافهاي متعددي از سوي مخالفان اردشير جي به حكومت ايران و انجمن اكابر هند شد اما در نهايت انجمن اكابر هند به پشتيباني از اردشير جي وارد عمل شد و مجددا او را به عنوان نماينده خود تعيين كرد.

اردشير جي و قرارداد 1919

براي بررسي قرار داد 1919 بايد نيم نگاهي به قرار داد 1907 داشت كه ميان كشورهاي بريتانيا و روسيه امضا شد. براساس قرار داد 1907 ، ايران ميان روسيه تزاري و بريتانيا تقسيم مي­شد  .منطقه شمالي به روسيه تزاري و منطقه جنوبي به بريتانياي كبير اعطا شد.

قرار داد 1919 با قرارداد 1907 مرتبط بود چرا كه پيروزي متقبن در جنگ جهاني اول و وقوع انقلاب اكتبر كه همسايه شمالي ايران را از بازيگري در عرصه جهاني ناتوان كرده بود، دولت بريتانيا را كه خود يكه تاز ميدان مي­ديد به صرافت انداخت تا براي جلوگيري از نفوذ امواج انقلاب سرخ به سوي هندوستان ، ايران را به عنوان كشوري حائل درمي­آورد.

«لرد كرزن» وزير وقت امور خارجه انگلستان براي اين كار قراردادي طراحي كرد كه به قرارداد 1919 شهرت يافت . مطابق اين پيمان، دست دولت بريتانيا در امور مالي و نظامي ايران باز مي­شد، قراردادي كه دولت بريتانيا سعي در بستن آن با دولت ايران داشت اما خوشبختانه با مخالفت ايران موفق به عقد آن نشد. [9]

قرار داد 1919 يك قرارداد سلطه گرايانه و تحقير آميز استعماري بود كه نمي­توانست مورد قبول هيچ ايراني آگاه و غيرتمندي  قرار گيرد و به همين دليل با مخالفت شديد گروهي از رجال وطن دوست مواجه شد. با اين وجود در كنار اين جنبش ،گروهي از مخالفان قرارداد حضور داشتند كه حسن نيت ايشان مورد ترديد جدي بود. اين گروه طيف خاصي را در برمي­گيرد .از شاگردان مدرسه اليانس اسرائيلي در تهران تا اعضاي فرانسوي و ايراني سازمان ماسوني بيداري ايران و حتي كارمندان خارجي و ايراني سفارتخانه­هاي فرانسه و ايالات متحده آمريكا. در اين ميان اردشير جي ريپورتر، رئيس شبكه اطلاعاتي حكومت هند بريتانيا در ايران نيز مخالف سرسخت قرار داد بود. او همه جا عليه اين قرار داد سخن مي­گفت و به تحريك بر ضد دولت وثوق الدوله مشغول بود.

اردشير جي و نهضت جنگل

بررسي­هاي به عمل آمده نشان مي­دهد در شكست و سركوب نهضت جنگل، شبكه­هايي نقش اطلاعاتي و خرابكاري بسيار مرموز و مؤثري ايفا كردند. از جمله اين شبكه­ها، حضور متعدد مأموران بهائي اينتليجنس سرويس بريتانيا در صفوف نهضت جنگل بود.

«احسان ا... خان دوستدار،« چهره سرشناس تروريستي كه در صفوف جنگل تفرقه انداخت و كودتاي سرخ را عليه ميرزا كوچك خان جنگلي هدايت كرد به يكي از خانواده­هاي سرشناس بهائي ساري تعلق داشت.

«ميرزا كريم خان» بهائي قبل از كودتاي 1299 از مجاهدان گيلان به شمار مي­رفت و با ميرزا كوچك خان هم روابط نزديكي داشت اما با اين وجود در همان زماني كه رضاخان، مأمور سركوب نهضت جنگل شد با وي ارتباط بر قرار كرد. همچنين طبق اسناد به جا مانده، معرف رضا خان  را با«ژنرال آيرونسايد، فرمانده قواي انگليس در ايران فراهم مي­آورد، همين شخص ميرزا كريم خان است.

«سردار محي» بهائي، همدست احسان­ا... خان نيز از اعضاي خانواده اكبر بود كه برخي از اعضاي آن به ويژه ميرزا كريم خان رشتي(برادر سردار محي) به رابطه با اينتليجنس سرويس شهرت فراوان داشتند.

يحيي دولت آبادي به نقش مرموزانه ميرزا كريم خان رشتي و برادرش «عبدالحسين خان معزالسلطان» معروف به سردار محي اشاره مي­كند و مي­نويسد:« اينها در عين حالي كه با كميته زرگنده در تهران ارتباط دارند خود را در ظاهر، بلشويك ميخوانند و از اينجا بلشويك مصنوعي گيلان آغاز مي­شود.

پس با شكست نهضت جنگل كه به طور عمده در نتيجه دسيسه­هاي احسان­ا... خان و سردار محي رخ داد، اين دو به شوروي گريختند . ودر دوران استالين به اتهام وابستگي به سرويس اطلاعاتي بريتانيا دستگير و اعدام شدند.

«عبدالحسين نعيمي» بهائي ديگري است كه در صفوف جنگلي­ها حضور داشت. در گزارش مورخ 10/7/1345 ساواك تهران به نصيري(رياست ساواك) ، و مقدم (مدير كل اداره سوم)چنين آمده است:« عبدالحسين نعيمي در سال­هاي 1320 تا 1324  رئيس كميته محرمانه سفارت انگليس در تهران بوده و با همكاري دبير اول سفارت انگليس در امور سياسي خارجي و داخلي ايران نقش مؤثري داشته و خانم لمبتون يكي از دوستان و همكاران نزديك ومؤمن عبدالحسين نعيمي بوده. آقاي نعيمي در سال 1325 يا 1326 از سفارت انگليس رفت اما به طور مخفيانه و غير محسوس رابطه خود را با سرويس اطلاعاتي سفارت انگليس در تهران ادامه مي­داده است و درظاهر به كسب و تجارت مي­پرداخته است. آقاي نعيمي اينك از مالكان بزرگ به شمار مي­رود و همكاري مخفيانه خود را با دوستان انگليسي در تهران حفظ كرده است.» [10]

اردشير جي و رجال ايراني

شش سال پس از ورود اردشير ريپورتر به ايران يعني در سال 1899 م، مدرسه علوم سياسي» توسط دو فراماسون سرشناس، ميرزا نصرا.... خان مشيرالدوله، و پسرش« ميرزا حسن خان مشير الملك » تأسيس شد كه هدف آن جذب نخبگان جامعه ايراني و پرورش آنان براساس روح فرهنگ استعمارزدگي و غرب زدگي بود.

در ميان مدرسان اين مدرسه نام اردشير جي ريپورتر به عنوان معلم تاريخ باستان در كنار چهره­هايي همچون «محمدعلي فروغي، رجبعلي منصور الملك (پدر حسنعلي منصور)، اديب السلطنه سميعي» و .... قرار دارد. از درون شاگردان همين مدرسه است كه برجسته ترين مهره­هاي انگليس و امريكا بيرون آمدند و در رژيم پهلوي به كارگزاران درجه اول سياسي و فرهنگي كشور بدل شدند.

همچنين در سال 1322 اردشير در زمره اعضاي انجمن مخفي تهران كه توسط ملك المتكلمين وسيد جمال الدين واعظ، رهبري و اداره مي­شد و اعضاي آن عمدتا از ماسون­هاي ايراني بودند،×فعاليت داشته است. برهمين اساس مي­توان نقش مرموز و مهم اردشير ريپورتر را در عمليات پس پرده حوادث مشروطه مورد تأكيد قرار داد.

مقارن همين ايام اردشير ريپورتر به هنروستان سفر كرد،پس از بازگشت او در سال 1324 لژ بيداري ايران تأسيس شد كه ريپورتر يكي از اعضاي اصلي آن به شمار مي­رفت.

اردشير جي و حكومت پهلوي

در مجموع براي فهم شرايطي كه قبل از كودتاي سوم اسفند 1299 از سوي بيگانگان بر كشور حاكم شده بود نبايد فعاليت­هاي پيدا و پنهان نيروهاي انگليسي را فراموش كرد.

به طور كلي، عوامل مؤثر بر نظام فكري- سياسي حكومت پهلوي در چند محور قابل نقد و بررسي است:

1-انحراف در نهضت مشروطيت و عوامل آن.

2.غلبه سكولاريزم و لائيزم بعد از مشروطه در صحنه تحولات سياسي ايران.

3-هرج ومرج، فرقه بازي­ها ،ناامني وعدم استقرار و اقتدار نهادهاي قانوني.

يكي از عوامل تأثير گذار در ايران دوران تشكيلات بهائيت بود. محفل بهائيت در ايران مدت­ها بيش از كودتاي سوم اسفند 1299، توسط مهره نشاندار خويش يعني«حبيب­ا...عين­الملك «بهائي (پدر هويدا)رضاخان را كشف و براي انجام كودتا به اردشير جي معرفي كرد.جز حبيب­ا... عين­الملك ،عوامل ديگري نيز از بهائيان با كودتاچيان همكاري داشتند كه بعد از پيروزي كودتا حتي به كابينه سيد ضياء نيز راه يافتند. همچنين پاره­اي از گزارش­ها حاكي از آن است رضاخان نيز متقابلا در تعهداتش به انگليس،وعده­هايي دربار ميدان دادن به عوامل اين فرقه در ايران داده بود.

«محمد رضا آشتياني زاده، وكيل پراطلاع مجلس شوراي ملي در عصر پهلوي در اين رابطه مي­گويد :«حبيب­ا... رشيريان(مستخدم سفارت انگليسي و عامل مشهور بريتانيا در ايران) برايم نقل كرد كه چند سال قبل از كودتاي 1299 ،به دستور كلنل فريزر انگليسي بيشتر روزهاي هفته، صبح به منزل عين­الملك كه از منتفذين و كاملين فرقه بهائيه بود و با وي سوابق دوستي و صحبت داشتيم،مي­رفتم و در آنجا با اردشير جي ريپورتر آشنا شدم و اردشير جي روزي به عين­الملك گفت: از شما خواهشمندم با محفل بهائيان به مشورت بنشينيد و از آنها بخواهيد تا صاحب منصبي بلند قامت و خوش قيافه پيدا كنند و به شما معرفي نمايند و شما آن صاحب منصب را با من آشنا كنيد اما به دو شرط: اول اينكه آن صاحب منص نبايد ژاندارم باشد و حتما بايد صاحب منصب قزاق باشد. دوم اينكه شيعه اثني عشري خالص نباشد،كه ارباب اردشير جي ريپورتز مخصوصا جمله اخير را براي بار دوم تكرار كرد. رشيديان گفت بعد از آن ملاقات ، عين الملك ،رضاخان را با اردشير جي آشنا كرد و اردشير  وسيله آشنايي ،رضاخان و با فريزر  مي­شود و فريز او را به ديگر انگليسي­هاي دست اندركار كودتا معرفي مي­كند.»[11]

در ميان اسناد به جا مانده از ارگان­هاي سري و امنيتي و مقامات برجسته رژيم پهلوي ،سندي منحصر به فرد وجود دارد كه مربوط به خاطرات اردشير جي ريپورتز است؛ريپورتز ر اوج اقتدار و كاميابي ،زماني كه در تهران از پشت پرده ديكتاتوري آهنين انگليس،رضاشاه پهلوي را هدايت مي­كرد اين خاطرات را نگاشته است.خاطراتي كه به خوبي مي­توان در آن ردپاي ريپورتر را در خلال حوادث مختلف آن زمان مشاهده كرد.

در بررسي فعاليت­هاي اردشير ريپورتر مي­توان ادعا كرد كه وي طراح يك مانيفيست اعتقادي بود كه براساس آن ايدئولوژي ناسيوناليسم شاهنشاهي  پي ريزي و طي قريب به شش دهه به شدت ترويج شد.

ژرف كاوي در تاريخ معاصر ايران نشان مي­دهد كه اين ايدئولوژي در واقع در سه كانون ريشه داشت:

-استعمار بريتانيا كه در جستجوي مناسب­ترين كارافزا سياسي وايدئولوژي سلطه بر ايران بود.

-طرح­هاي بلندپروازانه مالي و آرماني محافل قدرتمند يهودي اروپا و در رأس آنها خانواده روچيلد.

-كينه­ها و رؤياهاي فروخفته 1300 ساله اشرافيت و موبدان ساساني كه در عملكرد  برخي محافل پارسي هند تبلور مي­يافت كه به تبع نقش درجه اول خود در اقتصاد هند، نفوذي جدي در حكومت انگليسي هندوستان داشتند.

اردشير ريپورتر به عنوان يك مهره كليدي تاريخي،ثمره مشترك منافع و درآميختن اين سه كانون بود.

چارچوب نظري اين ايدئولوژي را مي­توان چنين بيا داشت:

الف- در آستانه صعودرضاخان ،ضعف و فساد دولت مركزي و بي­لياقتي زمامداران قاجار، ايران را در پرتگاه سقوطي قريب­الوقوع قرار داده بود.

ب-مداخلات قدرت­هاي بزرگ و همسايه،ايران را در آستانه تجزيه كامل قرار داده بود.

ج-توسعه اغتشاشات محلي  ومنطقه­اي و خودسري­هاي ملوك الطوايف ،زمينه داخلي فروپاشي تماميت ارضي ايران را به طوري مهلك فراهم ساخته بود.

د-در چنين فضايي،ميهن دوستاني ايراني چشم به راه يك منجي بودند تا به نجات ايران همت بندند و با ايجاد يك مركزيت توانا و قدرتمند استقلال و موجوديت ايران را مجددا دوام بخشند؛ اين منجي، رضاخان ميرپنج بود.

در اين ميان،ايدئولوژي فوق براي اثبات مشروعيت تاريخي سلطنت رضاشاه سهم قابل توجه را به تخريب چهره روحانيت و اسلام اختصاص داد،اين سنتي است كه پس از اردشير جي توسط شاگردان و پيروان او به صورت تمام و كمال پي گرفته شد. به همين خاطر است كه در مانفيست اردشير جي عمق  كينه ورزي او و استعمار بريتانيا به اسلام و روحانيت آشكار است. اردشير خود فاش مي­سازد كه چگونه  قريب به دو سال و نيم رضاخان قزاق را با تفكر ضد اسلامي و ضد روحانيت آموزش مي­داد و تا پاسي از شب در حالي كه رضاخان برايش چاي دم مي­كرد، قصه­هايي از فساد و طبقه علما به گوش او مي­خواند.

تاريخ نشان مي­دهد كه قصه­هاي ريپورتر درباره فساد طبقه علما، آخوندها و ملاها در حقيقت درباره  وعاظ السلاطيني مصداق دارد كه برخي از آنان در واقع از وابستگان استعمار انگليس بوده و بعدها ايادي سلطنت پهلوي شدند. اما روحانيتي  كه آماج عناد ريپورتر شده­اند اسوه­هاي  زهد و تقوا و جهاد همچون  ميرزاي شيرازي ، مجتهد لاري،  ميرزا كوچك خان جنگلي  ،سيد حسن مدرس، شيخ محمد خياباني و امثال آنهاست نه عمامه به سراني  چون سيد ضياءالدين طباطبائي، سيد حسن تقي زاده ، سيد حسن امامي و ...

در پايان اين نوشتار بجاست درباره دعوي دور و دراز اردشير جي پيرامون علاقه و عشق به ايران كه از همان سنخ ايران دوستي شاهان پهلوي و كارگزاران آنهاست، مصداقي ارائه شود. يحيي دولت آبادي در خاطرات خود شرح مي­دهد كه در ادوار سلطنت ناصرالدين شاه ، پارسيان متمول هند مذاكراتي را با دولت ايران به منظور خريد خوزستان آغاز كردند و ميرزا آقاخان كرماني در دفاع از اين عمل« رساله خريد خوزستان » را نوشت. موضوع اين كتاب اين است كه مؤلف  آن به پارسيان متمول ايراني كه در هندوستان اقامت دارند پيشنهاد مي­كند اراضي اهواز را در خوزستان از دولت ايران خريداري كرده و در آنجا اقامت كنند. با اين اقدام از يك طرف، پول گزافي يك مرتبه به دولت ايران براي آباد كردن ساير قطعات مملكت مي­رسد و از طرف ديگر، سرمايه بزرگي از اشخاص وطن دوست با اطلاع  دولت به مملكت خوزستان وارد شده، سد اهواز را بسته و به فاصله كمي در كنار شط كارون، مملكتي مانند كراچي و بمبئي  داراي تمول سرشار و روح ايرانيت ايجاد مي­شود. [12]

اين طرح عجيب كه در واقع چيزي به جز جدايي كامل خوزستان از ايران نبود، طبعا توسط اردشير جي نماينده پارسيان هند در ايران نيز مورد قبول قرار گرفت كه خوشبختانه ناصرالدين شاه قاجار آن را نپذيرفت. با اين همه در دهه 1340 بخشي از اين طرح توسط محمد رضا پهلوي  تحقق يافت و با وساطت شاپور جي(7960 كيلومتر مربع در خوزستان در پوشش شركت IMINI  CC به انحصار اليگارشي پارسي هند درآمد.

با مروري كلي برعملكرد چندين ساله جاسوساني همچون اردشير جي ريپورتر در ايران به خوبي مي­توان حركت خزنده دشمن را براي نفوذ در دين و اعتقادات مردم ديد. آنان به انحاي مختلف تمام هم خود را در اين زمينه به كار بردند؛ با اينكه ريپورتر و استادانش (همچون مانكجي هاتريا) زرتشتي بودند براي نفوذ در كشور مسلمان ايران وبه منظور تضعيف دين اسلام در ميان ملت ايران، از فرقه ضاله بهائيت حمايت كرده و حتي هم مسلكان خود را براي گرايش به اين فرقه ضاله تشويق كردند تا جايي كه منجر به كشته شدن بزرگاني از دين زرتشت شد. همچنين زماني كه ريپورتر با زبان­بازي و سفسطه گري نزد شاه ايران تلاش كر نقش روحانيت را بد و منفي نشان دهد و همه مشكلات و بدبختي ملت ايران را ناشي از قشر روحانيت متدين  ومبارز قلمداد كند، مي­توان اين نقش خائنانه را مشاهده كرد.

شايد سال­ها زمان لازم باشد تا تأثير خيانت­هايي كه امثال ريپورتر  در حق ملت ايران روا داشتند و زحمات و رنج­هايي كه ملت بابت آن متحمل شدند را كمرنگ كرد اما با اين حال، مي­توان با انعكاس درست وقايع تاريخي  ايران، در جهت آگاهي سازي نسل جديد و نسل­هاي بعدي در تسريع اين امر گام­هايي محكم برداشت.